Tarixdə lider mifi: Xalqın rolu unudulanda

Tarix kitabları çox zaman fərdlərin ətrafında qurulur – imperatorlar, çarlar, şahlar, prezidentlər. Bir şəxs ön plana çıxarılır, sanki bütün hadisələri o yönəldib, o dəyişib, o qurtarıb. Amma bu yanaşma tarixə ən böyük zərbələrdən biridir.

Napoleon olmadan Fransız inqilabının nəticələri dəyişərdimi? Bəli, dəyişə bilərdi. Amma inqilabın özü xalqın içindən doğmuşdu. Stalin Sovet İttifaqını qurdu, amma o sistemi ayaqda saxlayan milyonlarla insan idi – bəzən qorxu ilə, bəzən inamla, bəzən məcburiyyətlə. Hitler təkbaşına bir ideologiyanı meydana gətirmədi; o, alman cəmiyyətindəki dərin məyusluğun, iqtisadi böhranın və kimlik axtarışının məhsulu idi.

Tarixdə liderlər önəmli fiqurlardır, amma fərdi qəhrəmanlaşdırmaq, xalqın tarixdəki rolunu kiçiltmək deməkdir. Bu isə həm tarixi təhrif edir, həm də gələcək nəsilləri passivləşdirir.

Bir millətin yüksəlişi və ya süqutu bir nəfərlə deyil, minlərlə insanın gündəlik qərarları, susqunluğu və ya mübarizəsi ilə müəyyən olunur. Liderlər sadəcə zamanın güzgüsüdür. Gerçək tarixi isə kütlələr yazır – ya hərəkətsizliklə, ya dirənişlə.